Bilgi, insanın kendisini ve çevresini anlamasını şekillendiren zihinsel süreçtir. Bilginin tanımı kullanıldığı alana ve bakış açılarına göre değişiklik göstermektedir.
Felsefede, subje ile obje arasındaki ilişkiden doğan her türlü ürüne bilgi denir. Bilginin doğası, kökenleri ve boyutları ile ilgilenen dala da epistemoloji adı verilir.
Genel anlamda, bir konu ya da iş konusunda öğrenilen ya da öğretilen her şeye bilgi denir. İnsan, araştırma ve öğrenme güdüsünü gidermek, hayatını sürdürebilmek, sayısız ihtiyaçlarını karşılamak ve geleceğini güvence altına almak için öğrenmek, kısaca her şey hakkında bilgi edinmek ihtiyacındadır. Bacon’un ifadesiyle: “Bilmek egemen olmaktır.” İnsan bilgisi sayesinde hem kendi iç dünyasını hem de içinde yaşadığı dünyayı çok daha kolay değiştirebilir. Kendi içimizde bir inceleme yapmak, kendimizi tanımak için bilmek isteriz. Aynı zamanda çevrede bulunan nesne ve varlıklara egemen olmak için de insan bilmek isteriz. Sokrates’in ifadesi ile “Sadece bir iyi vardır, bilgi ve sadece bir kötü vardır, o da cehalet.” Anlaşılacağı üzere kimi düşünürler ahlakı bile bilgiye indirgiyor. Çünkü her türlü kötülüğün anasıdır cehalettir. Tüm bunlara ek olarak bilginin değerini de, onu kullanma amacımızın belirlediğini ifade edelim. “Bilgiyi, başka kimseler üzerinde üstünlük sağlama, kar ve şöhret veya bunun gibi aşağılık şeyler için değil, yaşamda ondan yararlanmak ve kullanmak için ara.” diyor Francis Bacon. Bilgi, iyileştirici, geliştirici ve dönüştürücü bir güç olarak kullanılmalıdır.
Evet sırada yine kahve tadında okuyacağımız öykümüz var.
‘İnsanlar Thales’e bilginin peşinde koşmasının kendisini yoksul bir adam olarak bıraktığı için faydasız olduğunu söylüyorlarmış. Fakat o, yıldızlar hakkındaki bilgisine dayanarak o yıl iyi bir zeytin ürünü alınacağını kestirmiş ve daha kıştan küçük bir sermaye toplayıp onunla Milet ve Sakız’daki tüm yağ preslerine kaparo vererek hepsini kiralamak için öncelik hakkı sağlamış. Başka rakibi olmadığı için de bu ona pek ucuza gelmiş. Sonra, zeytin toplama zamanında yağ preslerine büyük bir talep olunca, Thales bunları canının istediği fiyata kiralamış. Böylece bir sürü para kazanmış ve bilgi sayesinde isterlerse kolay zengin olacaklarını, fakat yaşamdaki amaçlarının bu olmadığını göstermiştir.”
Konfüçyüs’e kulak verelim. Ne mi diyor?
“Sende var bir elma, bende de var bir elma, sen bana verdin bir elma ben sana verdim bir elma sende oldu bir elma bende de oldu bir elma. Peki sende var bir bilgi, bende de var bir bilgi, sen bana verdin bir bilgi, ben sana verdim bir bilgi, sende oldu iki bilgi, bende de oldu iki bilgi.”
2
BİLGİ/BİLMEK ÜZERİNE
BİLGİ TÜRLERİ
Varlık; çok boyutlu, çok yönlüdür. Bilgi de varlığa ilişkindir. Bu nedenle bilgi, ait olduğu alan, elde edilişi, özne nesne ilişkisi ve bilgi aktı açısından çeşitli türlere ayrılır.
Gündelik Bilgi:
Sadece duyu organları aracılığıyla dış dünyanın açıklanma biçimidir. Bu bilginin oluşumunda denemelerin, tecrübelerin ve gözlemlerin etkisi büyüktür. Belirli bir yönteme dayanılarak kazanılmış bir bilgi değildir, genel geçerliliği de yoktur. Örnek: birkaç yeşil elmanın ekşi olduğunu görünce; “elmalar ekşidir” genellemesine ulaşılabilir.
Subjektiftir. Sonuçları kesin değildir. Nedensellik ilkesine dayanmaz.
Teknik Bilgi:
İnsanın temel ihtiyaçlarını karşılamak ve günlük yaşamını kolaylaştırmak amacıyla araç gereç yapımı ile ilgili bilgidir. Teknik bilginin bilgi aktı yarardır. Teknik bilginin iki türü vardır:
Gündelik bilgiye dayalı teknik bilgi: İnsanın gündelik yaşantısındaki tecrübelere dayanarak araç gereç yapmasıdır. Bilimsel bilgiye dayalı teknik bilgi: Bilimsel verilerden yararlanarak araç gereç yapılması ve insan hayatının kolaylaştırılması ile ilgili bilgidir. Mühendislik ve tıp bu alana girerler.
Sanat Bilgisi:
Bu kavrama gücü, bilimden ve felsefeden farklıdır, akla dayanmaz. Duyguya, coşkuya ve sezgiye dayanır.
Sanat bilgisi; sanatçı ile onun yöneldiği nesne arasındaki ilgiden doğan bir bilgidir. Sanatı diğer bilgi türlerinden ayıran en önemli özelliği sanatçının kullandığı ifade aracının farklı olmasıdır. Diğer bilgi türleri, ifade için kelime ve terimler kullanır. Buna karşı sanatçı; sesi, rengi ve maddenin çeşitli şekillerini de kullanır. Yöneldiği nesneyi özne olarak ifade eder.
Örnek: Mozart’ın 40. senfonisi ve Avignonlu Kızlar tablosu gibi sanat eserleri.
Dinsel bilgi
Bir dine inananların koşulsuz kabul ettiği bilgidir. Kaynağı doğa üstü bir güç (tanrılar) ya da geçmişte yaşamış bir fikir önderi (Buda, Konfüçyüs) olabilir. Kutsal olanla bunun karşısındaki insanın konumunu ifade eder. Dinsel bilgiye kesin iman ile inanılır, eleştirisi yapılamaz. Bu tür bilgiyi inanç olarak değerlendirmek doğru olur.
Dogmatiktir. Evrensel gerçek, genellikle doğaüstü bir güç ya da güçlerin varlığı ile açıklanır.
Örnek: Cennet, cehennem, melek, şeytan, yaşam ağacı ve nirvana gibi kavramlar.
Bilimsel bilgi
Bilimsel yöntem ve akıl yürütme yoluyla varlıklar hakkında elde edilen bilgidir. Bilimsel bilgi nedensellik ilkesini kullanarak olgular üzerinde hipotezler üretir ve bunları deneyle sınar. Deneysel testleri geçen hipotezler bilimsel bilgi dağarcığına katılır.
Bilimler üç gruba ayrılır:
Formel bilimler: mantık, matematik
Doğa bilimleri: fizik, kimya, biyoloji, coğrafya, jeoloji, astronomi…
İnsan bilimleri: psikoloji, sosyoloji, antropoloji, iktisat…
Bilimsel bilgi özellikleri:
Nesneldir. Bireyden bireye değişmeyip herkes için aynıdır. Evrenseldir. Bilim herhangi bir milletin, ırkın malı değil bütün bir insanlığın malıdır. Akla ve mantığa dayalıdır. Bilimsel olan, akılsaldır. Birikimli olarak ilerler. Sistemli ve düzenlidir. Eleştiriye açıktır. Aksine kanıt gösterildiği zaman bilimsel bilgi geçerliliğini yitirebilir.
Felsefi Bilgi
Şüphe edilerek başlayan düşünme yolculuğundaki şüphe edilemeyen en son düşüncedir.
Felsefi anlamda bilgi, Platon’un Theatetus diyalogundan beri gerekçelendirilmiş doğru inanç olarak tanımlanır. Bilgi, doğru ya da yanlış olma olasılığı olan sanıdan farklıdır. Bilgi, doğruluğu yönünde yeterli gerekçelere sahip olunan inanç veya iddiadır.
Felsefî bilgi özellikleri:
Subjektifitir. Eleştiricidir. Akla dayalıdır. Her sorunu aklın süzgecinden geçirir. Açıklamalarında bitmişlik ya da kesinlik yoktur. Sistemli, düzenli ve birleştirilmiş bir bilgidir.
SEYFULLAH HOCA: 3
BİLGİ/BİLMEK ÜZERİNE AFORİZMALAR
Bilgi, bölüşüldükçe artan hazinedir. Bhartrihari
Bilgi cesaret verir, cehalet küstahlık. Terry
Soru da bilgiden doğar, cevap da. Mevlana
Bilgi, sakalla ölçülmez. Moliére
Bilgi, kar topu gibi yuvarlandıkça büyür. L. Sidney
Her bildiğini söyleme; fakat her söylediğini bil. Matrel Lenoir
Bir şeyi gerçekten bilmek, onu anlatmakla olur. Socrates
Emek ver, kulak ver, bilgi ver, ama sakın boş verme. Mevlana
Bilmek, Tanrı’ya yaklaşmak demektir. Ernest Renan
Gerçek bilgi; yaparak, denenerek öğrenilen bilgidir. – Descartes
Bilgi olmayan yerde, cehalet ilim olur. G.B. Shaw
Her bildiğini söyleme; fakat her söylediğini bil. Matrel Lenoir
Bilgili olduğumuz oranda özgür oluruz. Sokrates
Asıl bilgi, insanın cehaletinin sınırlarını tanımasında yatar. Konfüçyüs
Bilgi, hürriyetin ayrılmaz bir parçasıdır. William Ellery Channing
Bilgiden kanatlar tak, cennete uçmak için. W. Shakespeare
Bilgi aşağıdakileri yükseltir, bilgisizlik yukarıdakileri alçaltır. Hz. Ali (r.a.)
Sadece bir iyi vardır, bilgi; ve sadece bir kötü vardır, cehalet. Sokrates
Bilginin üç temel taşı: Çok görmek, çok ıstırap çekmek ve çok çalışmaktır. Catherall
Edindiğin bilgiler giysilerine benzememeli, sen yıkanırken akıp gitmemelidir. El Buruni
İnsan ne kadar az bilirse, o kadar çok bildiğini sanır. Jean J. Rousseau
Bilgi insanı kuşkudan, iyilik acı çekmekten, kararlı olmak da korkudan kurtarır. Konfüçyüs
Ölüler güç ve bilgilerini beraberinde götürmezler, yaşayanlara ilave ederler. Kızılderili Atasözü
Aklın ve bilginin üç büyük düşmanı vardır: Kötülük, bilgisizlik ve tembelliktir. Haeckel
Bilginin olduğu yerde bilenler, aklın olduğu yerde düşünenler vardır. Yusuf Has Hacip
Sanayi toplumunun yakıtı paraydı. Bilgi toplumunda yakıt da, güç de bilgidir. John Kenneth Galbraith
Bilgi adası ne kadar büyük olursa, şaşma kıyısı da o kadar büyük olur. Ralph W. Stockman
Bilgisiz dürüstlük zayıf ve faydasızdır, dürüst olmayan bilgi ise tehlikeli ve korkunçtur. Samuel Johnson
Bilgi, sınırı olmayan bir denizdir. Bilgi dileyense denizlere dalan bir dalgıçtır. Mevlana
Bilgi iki çeşittir; bir konuyu bilmek, o konuyu nereden öğreneceğini bilmek. Samuel Johnson
Gençken bilgi ağacını dikelim ki yaşlandığımız zaman, gölgesinde barınacak bir yerimiz olsun. Lord Chesterfield
Bilgi sermayemdir, bilim silahımdır, sabır giysimdir, yetinmek en üstün kazancımdır. Seneca
Var olmaya değer her şey bilinmeye de değerdir; Çünkü bilgi varlığın bir simgesidir, onda iyi ve kötü aynı anda bulunabilir. Francis Bacon
Bir insanın bilgisini tutacak erdemi yoksa, neyi kazanırsa kazansın, sonunda her şeyi kaybeder. Konfüçyus
Bilgiyi sunmanın yöntemleri, kanalları, araçları, en az bilginin içeriği kadar önemlidir. J. Fabian
Günümüzde insanlar bilgiyi arar oldu, hikmeti değil. Halbuki bilgi mazidir, hikmet ise istikbal. Kızılderili Özdeyişi
Bilgi büyük adamı alçakgönüllü yapar, normal adamı şaşırtır, küçük adamı ise kibirlendirir. Brigitte
Bilgi, bir ışık gibidir. Onu kullanırsanız, daha parlak olur, kullanmazsanız söner. A. Everett
Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğretmeyi seviyorum ve öğrenmeye çalışıyorum. Konfüçyüs
Genel bir kural olarak, yaşamdaki en başarılı insan en iyi bilgiye sahip olandır. Benjamin Disraeli
4
BİLGİ/BİLMEK ÜZERİNE TAVSİYE KİTAP
-BHAGAVAD GİTA-
Antik Hindistan’ın manevi dünyasını, düşüncelerini, değerlerini ve yaşamı algılayışını keşfetmek için eşsiz bir eser olan Mahabharata’nın belki de en önemli bölümü, felsefi ve mistik kalbi, öğretileri sentezleyerek dile getiren Bhagavad Gita’dır.
Bhagavad Gita, etik davranış alanından başlar, evreni yöneten doğa yasalarını açıkladıktan sonra Hint felsefesinin, kozmosun var oluşu ve manevi kökenleri ile ilgili kavramlarını açıklar. Eserde bu öğretiler her zaman Arjuna yani kendisini tanımak ve potansiyellerini keşfederek daha iyi bir insana dönüşmek isteyen bilgelik adayı ile yakından ilintili olup hiçbir zaman salt entelektüel bir araştırma görünümüne sahip değildir. Bu kitap, derin ve manevi bir bilginin ve gözlemin meyvesi olup; insanı, maddi, psikolojik ve manevi yönleriyle ve bir parçası olduğu evren ile bir bütünlük içerisinde değerlendirmektedir.
Bhagavad Gita, karmaşık olmayan ama insanın ruhsal arayışında sorduğu sorular ve mücadele ettiği açmazlar için gerçek cevaplar ve çözümler sağlayabilen değerli fikirleri ve kavramları bizlere sağlamaktadır.
